AZADMEKAN.ORG saytına müsahibəm (22.01.2012)

- Erkin bəy, "54+35"lərin bəyanatı ilə bağlı mövqeyiniz fərqli oldu və bu mövqeyinizi kifayət qədər əsaslandırdınız da. Sizcə, bəyanat müəllifləri Rafiq Tağının qatili ilə bağlı birmənalı ünvan göstərməkdə nə dərəcədə haqlıdırlar? Kimlərinsə fətva verməsi və sonradan bu fətvanın icrasını alqışlaması bu cür rəyə gəlməyə əsas verirmi?
- Öncə onu deyim ki, mən bəyanatın və ya onun müəlliflərinin əleyhinə çıxış etməmişəm. Müəlliflərin niyyətinə şübhə etməyə heç bir əsasım yoxdur. Onların əksəriyyətini şəxsən tanıdığıma görə, demirəm. Sadəcə, hər kəsin ifadə azadlığına inandığıma və yüksək dəyər verdiyimə görə, deyirəm. İfadə azadlığı haqlı olmaq azadlığı demək deyil. Çoxlarına elə gəlir ki, ifadə azadlığı ancaq həqiqəti söyləmək azadlığıdır. Belə olsa idi, onun hüquq üçün heç bir anlamı və dəyəri olmazdı. İfadə azadlığı ifadə olunan mənanın doğruluğunu müəyyən etmir. Bu azadlıq həm də haqsız olmaq azadlığını ehtiva edir. Cəmiyyətimizdə fərqli fikrə qarşı dözümsüzlük xeyli dərəcədə bu azadlığın yanlış qavranıldığından qaynaqlanır. Mübahisə tərəfləri haqlı olduqlarına aşırı dərəcədə inandıqlarından başqalarını inandırmağa ehtiyac duymurlar, öz inanclarını mütləq həqiqət hesab edərək başqalarının həqiqətlərini görmək istəmirlər. Haqsızlığı başqa bir haqsızlıqla həll etməyə cəhd edirlər. Radikallıq da buradan yaranır. Şəxsən məni bu çox narahat edir. Məlum bəyanata qoşulmamağımın səbəbi özümü bəyanatın mətnində görməməyimdir. Bəyanata münasibətim onun müəlliflərinə və ya onların qarşı çıxdıqları tərəfə münasibətim kimi yozulmamalıdır. Bəyanata münasibətim kimliyimin ifadəsidir. Sadəcə, mən başqa fikirdəyəm, fikirlərimi də kimsəyə təlqin etmədən söyləyirəm. Hesab edirəm ki, bəyanatın müəllifləri üslubu və ünvanı yanlış seçərək Rafiq Tağının öldürülməsi ilə bağlı yaranmış haqlı narahatlığı əhəmiyyətsizləşdirdilər. Məqsədləri narahatlığı ifadə etmək idisə alınmadı. Bu bəyanatdan sonra gündəm kəskin şəkildə dəyişdi. Gündəm artıq Rafiq Tağının öldürülməsi deyil. Sanki, heç zaman da deyildi. Hamı bu qətldən öz ideoloji məqsədləri üçün əlavə fürsət kimi yararlanmağa cəhd edirmiş kimi davranır. Belə olanda kimin birinci başlamasının heç bir əhəmiyyəti qalmır. İstinad etdiyiniz fətvaya heç nə bəraət qazandıra bilməz. Heç bir ağlabatan və ürəyəyatan izahı yoxdur həmin o fətvanın. Ola da bilməz! Rafiq Tağının öldürülməsini alqışlamaq isə insaniyyətə ziddir və bunun İslamla qətiyyən əlaqəsi yoxdur. Kiminsə özünü müsəlman sayması hələ onun doğrudan da, müsəlman olması anlamına gəlmir. Əslində, insan müsəlman olduğuna əmin ola bilməz, ancaq ümid edə bilər. Bunu ancaq Allah bilir. Allaha inam hər bir inanclı insandan özünə şübhə və tənqidlə yanaşmasını tələb edir. İnsan hər zaman öz düşüncə və duyğularını təftiş etməlidir ki, azmasın, qapanmasın, korlanmasın.


Rafiq Tağının qətlində "islamçı" izi?!


- Açıqlamanızda demisiniz ki, demokratiya və insan haqları cəmiyyətimizə yad olmadığı kimi, İslam da qətiyyən yad deyil. Rafiq Tağının qətli dindarlara gedib çıxırsa belə, məlum bəyanatda yanlış radikal düşüncəni deyil, İslamı hədəfə almaq nə dərəcədə doğrudur?
- Rafiq Tağının öldürülməsi cinayətdir. Bu işin orası-burası yoxdur. Rafiq Tağının bıçaqlandıqdan sonra deyil, xəstəxanadakı uğurlu əməliyyatdan sonra adi palatada öz qusuntusunda boğulmadan ölməsi ayrıca narahatlıq yaradan və xüsusi araşdırma tələb edən məsələdir və ölümün birbaşa səbəbi haqqında əlavə şübhələrə təhrik edir. Cəmiyyətimizdəki siyasi problemlərin fonunda şübhələr asanlıqla qorxulara çevrilə bilir. Bunun üzərinə İslamın bütövlükdə qorxunc bir şey kimi təbliği də gələndə, ilk şübhələrin yanlış olaraq "islamçılar" adlanan qeyri-müəyyən çevrəyə yönəldiyi təəssüf ki, təəccüblü görünmür. Bu, çox təhlükəli yanaşmadır. Cinayət məsuliyyəti mütləq fərdidir. Hətta qrup tərəfindən törədilən cinayətlərdə məsuliyyət qrup üzvlərinin cinayətdə fərdi iştirak dərəcəsinə görə müəyyənləşdirilir, qrupda üzvlüyə görə deyil. Doğrudur, bəzən qrupda sadəcə, üzvlük cinayət məsuliyyəti üçün əsas verə bilər, amma bunun üçün qrupun özü qanunvericilikdə aydın şəkildə qadağan olunmalı və belə qrupda üzvlük cinayət kimi təsbit edilməlidir. Rafiq Tağının "islamçılar" tərəfindən öldürüldüyünü iddia edənlər nə təklif edirlər? "İslamçılar" nə deməkdir? Kimdir "islamçılar"? Doğrudanmı Rafiq Tağını onlar öldürüb? İslam, bəyanat müəlliflərinin eyham etdikləri kimi, doğrudanmı təcavüzkar dindir? Bu və başqa əlaqəli suallara aydın cavab verilmədən və belə cavab qarşı tərəflə razılaşdırılmadan, müzakirə ümumiyyətlə, alınan deyil. Mübahisə tərəfləri bir-birilərinə qarşı yönəlmiş klişe və stereotilpərlə düşünürlər. Bu da əlavə problemdir. Tutaq ki, Rafiq Tağını doğrudan da, dindar bıçaqlayıb. Ola bilsin, adama çox gec çatıb. İndi öyrənib ki, az qala 6 il öncə İranda kimsə ölüm fətvası verib. 6 il ərzində heç bir dindarı həmin fətva hərəkətə gətirməyib, bu isə indi ayılıb, gedib və öldürüb. Özü də, deyəsən, bu ehtimal olunan dindarın beynəlxalq vəziyyətdən xəbəri də yoxdur, bilməyib ki, İrana hərbi müdaxilə hazırlıqları haqqında danışılır. Adam qısadüşüncəli olub, bilməyib ki, törətdiyi qətlin dərhal İranın Azərbaycana qarşı məkrli planları ilə əlaqələndirmək həvəskarları tapılacaq. Bəlkə, əksinə, qatilin özü çox məkrli olub və qətlin məhz İranın dini təsiri ilə əlaqələndirilməsini istəyib? Bəlkə, onda, o adam heç dindar da olmayıb? Daha bir çox başqa şeyləri təsəvvürə gətirmək və bəlkə hətta sübut da etmək olar. Amma indi bu suallar təəssüf ki, gündəmin əsas sualları deyil. Bəyanatın müəllifləri bəlkə də istəmədən, gündəmi dəyişdirdilər. Gündəm indi dünyəviliklə dindarlığın qarşıdurması kimi təqdim olunur. Mən dünyəviliyin inanclı müdafiəçisiyəm. Amma mənim inandığım dünyəviliyin heç bir dinlə problemi yoxdur. Dünyəvilik ateizm deyil axı.


"Şayiələr, şübhələr, qorxular insanların zehni enerjisini alır"


- Azərbaycan hakimiyyəti bu dəfə də jurnalist qətlinin üstünü açmaqda maraqlı görünmür. Rafiq Tağının qətlindən 2 aya yaxın vaxt keçsə də, istintaq cinayətin sifariş və icraçılarını müəyyən etməyib. Bu acı təcrübə nə vaxta qədər davam edəcək, bu tendensiya ilə hansısa formada mübarizə mümkündürmü? 
- Biz çox şeyi bilmirik. Ola bilsin, bu cinayət çoxlarının düşündüyü kimi sadə deyil. Hüquq-mühafizə orqanlarına haqlı inamsızlıq təsəvvürləri xeyli çətinləşdirir. Ümumiyyətlə, indi cəmiyyətimizdə vəziyyət elədir ki, hamı bilmədikləri üzərində mühakimələr yürüdür. Şayiələr, şübhələr, qorxular - bunlardır insanlarımızın əsas zehni enerjisini alanlar. Məlumatsızlıq çox təhlükəli siyasi problemdir. Ümumi məlumatsızlıq şəraitində əksəriyyətin inandığı hətta yanlış bir şey doğru kimi görünə bilər. Həmin zaman doğrunu bilən azlığa kimsə əhəmiyyət verməyəcək. Yanlış təsəvvürlər təcrübəyə çevriləcək. Toplum olaraq yanıldığımızı anlayanda görəcəyik ki, artıq çox gecdir. Siyasi əhəmiyyəti olan və bu günə qədər açılmamış qalan cinayətlər problemi istintaq orqanlarından qaynaqlanmır. Bu, ümumi siyasi problemdir. Siyasi sistem köklü şəkildə dəyişməsə, bu problem də davam edəcək.


"Bu durumda ziyalı etiraz etməsin, neyləsin?"


- Hakimiyyət nümayəndələri az qala, hər gün Ziyalılar Forumunun fəaliyyətini qaralayan açıqlamalar verirlər. Azərbaycandakı gerçəklərin məhz ziyalıların dili ilə deyilməsi hökuməti niyə bu qədər narahat edir?
- İndiki hökumət özü-özünün düşmənidir. Belə hökumətə heç müxalifət də lazım deyil. Özləri öz nailiyyətlərini əldən verirlər, gördükləri doğru işləri də batırırlar. Özü də bunu aşkarca edirlər. Bu iqtidarın siyasəti nəticəsində cəmiyyətimiz şöhrətin ləyaqətdən, həqiqətin ədalətdən, uğurun zəhmətdən, anlayışın qanacaqdan asılı olmadığı bir vəziyyətə düşüb. Bu durumda ziyalı etiraz etməsin, neyləsin? Tam ziyalı sözünə ehtiyac duyulan bir durumdur. İqtidarın nədən narahat olduğunu düşünməyin isə heç bir əlavə dəyərini görmürəm. Haqq sözü deyilməlidir.
- Ziyalılar Forumunun son toplantılarından birinin qarşısı "işıqsöndürmə" əməliyyatı ilə alındı. Hökumətin sözçüləri bu adamların əsl ziyalı olmadığını, hakimiyyətdən istədiyini ala bilməyən, şəxsi maraqlarını təmin etmək üçün bir araya gələn insanlar kimi qiymətləndirir.
- İqtidarın istədiyi odur ki, cəmiyyət, kimin əsl ziyalı olduğunu müzakirə etməklə əsas siyasi problemlərin kökünü görə bilməsin. Ona görə də, mən "əsl ziyalı" haqqında təhrik olunan müzakirərləri yersiz və faydasız hesab edirəm.


"Siyasi iradəsiz hüquq küləksiz yelkən kimidir"


- Erkin bəy, ölkədəki hüquqi vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz? Vətəndaşların hüquq-mühafizə orqanlarından, məhkəmələrdən etdiyi şikayətlərin sayı-hesabı yoxdur.
- Hüquq sistemi siyasi sistemin tərkib hissəsidir. Hüquq sisteminin durumu siyasi sistemin durumundan yaxşı olası deyil. Hazırki siyasi sistemi saxlamaqla hüquq sisteminin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişəcəyinə ümidlər əbəsdir. Huququn siyasi iradəyə ehtiyacı var. Siyasi iradəsiz hüquq küləksiz yelkən kimidir, hərəkətsiz qalacaq.
- Ötən ilin sonlarında prezident insan haqları ilə bağlı Milli Fəaliyyət Planını təsdiqlədi. Sənəddə insan hüquq və azadlıqlarının ən üst səviyyədə təminatı ilə bağlı xeyli müddəalar var. Hüquq və azadlıqların kütləvi şəkildə pozulduğu, bununla bağlı yerli və beynəlxalq səviyyədə səslənən iradların hökumət tərəfindən inkar edildiyi bir ölkədə bu cür sənədin qəbulu nəyə lazım idi?
- İnsan haqları sahəsində Milli Fəaliyyət Planları dünyanın çox ölkəsində yayılmış təcrübədir. BMT İnsan Haqları Ali Komissarlığının hətta buna dair tövsiyyələri var. Üzv dövlətlər həmin tövsiyyələrə uyğun da öz milli sənədlərini hazırlayırlar. Bu, çox normal təcrübədir, buna qeyri-adi bir şey kimi baxmaq lazım deyil. Milli Plan siyasi sənəddir, o cür də dəyərləndirilməlidir.


"Qərbin Azərbaycanda demokratiya istəməsi sadəcə xoş ümiddir"


- Azərbaycan cəmiyyətinin Qərbdən böyük gözləntiləri var. Cəmiyyətdə bu fikir hakimdir ki, Azərbaycanda demokratik dəyişikliklərin olub-olmaması əsasən Qərbin istəyindən və çabalarından asılıdır. Qarşı tərəf isə fürsət düşdükcə demokratiyanın ixrac olunmadığını, qazanıldığını anlatmağa çalışır. Siz necə düşünürsünüz, Azərbaycanda demokratik dəyişikliklərin olması daha çox kimdən asılıdır?
- Məncə, cəmiyyətimizin Qərbdən böyük gözləntiləri artıq yoxdur. Doğrudur, müstəqilliyimizin ilk illərində belə gözləntilər var idi. Amma onlar tədricən azaldı və bu gün də azalmaqda davam edir. Unutmayaq ki, cəmiyyətimizin Qərbdən gözləntiləri ilk öncə Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli ilə bağlı idi. Bu gözlənti bütün digər umacaqlardan xeyli üstün olub. Qərb bu gözləntini doğrulda bilmədi. Qərbdən Qarabağla yanaşı, demokratik gözləntilər də var idi. Demokratiya yolunda Qərbin Şərqi Avropa ölkələrinə birmənalı və güclü dəstəyi bizim cəmiyyətimizi də ümidləndirmişdi. Cəmiyyət bir çox başqa təsiredici amilləri nəzərə almadan inanırdı ki, burada da Qərb eyni rolu oynaya biləcək. Olmadı. Əlbəttə, demək olar ki, gözləntilər həddindən artıq yüksək olub. Guman ki, elədir. Amma artıq bunun heç bir əhəmiyyəti qalmayıb. Nəticə aydındır - Qərbin cəmiyyətimizdə nüfuzu xeyli azaldı. Qərbin Azərbaycanda demokratiya istəməsi sadəcə, fərziyədir, xoş ümiddir. Qərbin başqa bölgələrdə demokratiyanı "sabitliyə" qurban verdiyinə azmı örnək var? Qərb, onun aparıcı dövlətləri ilk öncə öz mənafelərini güdürlər. Bu, əslində, anlaşılandır və qətiyyən qınanılası deyil. Odur ki, biz də ilk öncə öz milli mənafelərimizi güdməliyik. Demokratikləşməni də Qərbin xoşuna gəlmək, hansısa reytinqdə yüksək yer tutmaq üçün etməməliyik. Biz demokratiyanın özümüz üçün çox vacib olduğunu anlamalı, xalqımıza güvənməliyik.


"Azərbaycandakı rejim nə diktaturadır, nə totalitarizm"


- Ərəb ölkələrində başlayan dalğanın Azərbaycandan da yan keçməyəcəyini deyirlər. Siz nə düşünürsünüz?
- Mən örnəklərin mexaniki köçürülmələrinə inanmıram. Azərbaycan çox fərqli ölkədir. Bölgəmiz də çox mürəkkəb və təhlükəlidir. Bizdə siyasi sistem də fərqlidir. Azərbaycandakı rejim nə diktaturadır, nə totalitarizm. Əslində, "rejim" sözünü çox şərti, qısa olsun deyə, istifadə etməli oluruq. Çünki iqtidarın siyasi kimliyi, öz adamlarının loyallığını təmin etmək üçün ideologiyası və ona uyğun hekayəsi yoxdur. Hakimiyyət qanunun aliliyinə əsaslanmadığı üçün təsisatlanmamış vəziyyətdədir, mücərrəd deyil, şəxsidir. Bütün səviyyə və mərhələlərdə hakimiyyət münasibətləri şəxsi əlaqələr üzərində qurulub. Şəxsi əlaqələrdə rəsmiyyət mümkün olmur. Ona görə də, məmurlar və digər vəzifəlilər özlərini dövlət xidmətçisi hesab edə bilmirlər. Vətəndaşlar da onları o cür görmür. Ona görə də, cəmiyyətimizdə kəskin siyasi qarşıdurma alınmır. Bunun həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri var.
- 2012-ci ildə Azərbaycanda siyasi şərait, hüquq və azadlıqların vəziyyəti baxımından hansısa dəyişikliklər gözləyirsinizmi?
- Mən hər zaman dəyişiklik gözləyirəm, çox nikbin adamam. Bu sistem uzun sürən deyil.


Gültəkin Knyazqızı