Açıq və aydın düşünək. Duyğularımızı siyasətə daşımadan, kimsəni ittiham etmədən, düşünüb-daşınaq. Nə görə bilərik onda? Aydın olacaq ki, korrupsiya pozğunluq deməkdir. Belə də adlandıraq, o zaman. Nəsə pozulur ki, işlər düz getmir. Rəsmi qaydalar və açıqlanmış niyyətlər yetərli olmur. Pozğunluqla mübarizə etməzlər, onu düzəltmək gərəkdir. Pozğunluq pərakəndədirsə, cəzalar və tənbehlərlə, dürüst adamları seçməklə keçinmək olar, bəlkə də. Problem sistem səciyyəvi olanda isə, sistemli yanaşma, ideoloji baxış lazımdır. Pozğun sistemdə "yaxşı adam" axtarmağa dəyməz. Şəxsi mövqeyindən və həyat tərzindən asılı olmayaraq, hamı eyni sistemin əhatə dairəsindədir. Hamı, sanki, eyni günahın içindədir. Belə vəziyyətin təsviri üçün ayrıca istilah da var - "common sin identity" (ortaq günah kimliyi).
"Yaxşı adamları" tapmaq olar, bəlkə də, amma onları pozğun sistemdə işlətmək mümkün olmayacaq. "Qreşem qanununun" siyasi sistemimizlə müqayisəsinə dair əvvəlki yazımda bunu izah etməyə çalışmışam. Həmin yazının ardı olacaq. Odur ki, burada təkrarçılığa və tələskinliyə yol vermək istəmirəm. Amma, müzakirə xətrinə, fərz edək ki, "yaxşı adamlar" tapıldı və ya özləri üzə çıxdı və həvəsə gəldi. Onu da fərz edək ki, həmin adamlar necəsə hakim mövqelərə çata bildilər. Üstəlik, fərz edək ki, hakim mövqeyə çatana qədər, sözügedən adamların özləri pozulmamışlar, "yaxşılıqlarını" qoruya bilmişlər. "Qreşem qanununa" görə bu xeyli mümkünsüz görünsə də, təsadüfləri ehtimal etməmizin ibrəti var. Nə olacaq? "Yaxşı adamlar" pozğun sistemi kökündən dəyişdirmədən işlətməyə çalışsalar, ya özləri pozulmalı olacaqlar, ya da sistem onları (həzm edə bilmədiyindən) xaric edəcək.
1992-ci ildə Xalq Cəbhəsinin hakimiyyətə gəldiyini və cəmi 11 ay hakimiyyətdə qaldığını xatırlayın. "Yaxşı adamlar", "yaxşı niyyətlər" və sovetdənqalmış pozğun sistem. O zamanki Xalq Cəbhəsinin strateji yanlışığı da elə onda oldu ki, sistemi kökündən dəyişdirməyə başlamadı. Yaxşı adamları xeyli idi. Məsələn, İbrahim Vəliyev - Dövlət Gömrük Komitəsinin Sədri, Vurğun Əyyub - Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komitəsinin Sədri, Sabit Bağırov - Dövlət Neft Şirkətinin Prezidenti və s. Əbülfəz Elçibəyi heç demirəm. Bu adamlar təmiz işlədilər və ləkəsiz istefaya getdilər. Onların şəxsi örnəkləri həmişə ibrətverici olacaq. Amma sistemli yanaşanda... Nə olsun ki? Pozğun sistemi kökündən dəyişdirmədən, davamlı olaraq təmiz işləmək mümkün deyil ("Qreşem qanunu"). Pozğun sistemi dəyişdirmək üçün mütləq "yaxşı adamların" kənardan başa gəlməsi tələb olunmur. Tarixdə pozğun sistemin içindən çıxıb, onu kökündən dəyişdirənlərin örnəkləri çoxdur.
Pozğun sistemdə ayrı-ayrı şəxsləri təqib etməklə, vəzifəliləri dəyişdirməklə işlər düzələsi deyil. Əlbəttə, məqsəd sadəcə görüntü yaratmaqdırsa, onda təbliğat kampaniyalarını, müşavirə və başqa iclasları, konkret vəzifəlilərin cəzalandırıldığını göstərməklə kifayətlənmək olar. Məqsəd, doğrudan da, bəyan edildiyi kimi, pozğunluğun aradan qaldırılmasıdırsa, onda geniş baxıb, dərin düşünmək lazım olacaq.
Sistemli yanaşma.
Sistem dediyimiz nədir? Öncə, bunu aydın edək özümüzə. Pozğunluq mövzusunun məqsədləri üçün, "sistem" - dövlət hakimiyyətinin təşkilinə dairə təməl şərtlərin, dövlətin səlahiyyət çərçivələrində olan bütün məsələlərin, onların həllolunma qaydalarının, həmin qaydaların qəbuletmə, dəyişdirmə və ləğvetmə üsullarının, ehtiva olunan mənafelərin və onları ifadə etmək fürsətlərinin cəminə deyilir. Gördüyünüz kimi, adamlardan söhbət heç getmir. Adam tapmaq asan məsələdir, təki seçim meyarları hər kəsə aydın və bərabər olsun. Problem ondadır ki, seçim meyarları adamların qabiliyyətinə deyil, sistemin tələbatlarına uyğunlaşdırılır həmişə. Ona görə, "yaxşı adamlar" məsələsi, nə qədər vacib olsa da, həlledici ola bilmir.
Hələlik, dövlət hakimiyyətinin təşkilinə dair təməl şərtlərə baxaq. Sistemin dürüst çalışması üçün aşağıdakı şərtlər zəruridir:
- dinin dövlətdən ayrılması;
- ordunun hökumətdən ayrılması;
- hökumətin mülkiyyətdən ayrılması;
- məmurların siyasətdən ayrılması;
- qanunverici, icra və məhkəmə hakimiyyətlərinin ayrılması.
1. Dinin dövlətdən ayrılması.
Din ehkamlardan, şübhələndirilməsi mümkün sayılmayan mülahizələrdən ibarətdir. Buna görə də din inam məsələsidir. İnam məsələsi olduğu üçün də özəldir. Dövlət isə özəl həyata müdaxilə etməməlidir. Dinin dövlətdən ayrı olması ilk növbədə dinin saflığı üçün vacibdir. Dövlət dini məsələlərə qarışanda, onları təhrif etməyə başlayır, öz məqsədlərinə tabe etməyə çalışır. Amma, din də, dövləti ələ keçirirsə, xurafatlaşmağa meyl edir. Siyasət dini korlayır, onu məcburiyyətə çevirir. Din isə, mahiyyətcə özəl olduğundan, məcburiləşməməlidir. Dini hakimiyyətlərin idarə etdiyi sistemlər tədricən pozğunlaşır. Tarixdə bunun çox örnəkləri var. Siyasətdə müzakirəsiz, şübhələndirilməsi mümkün olmayan, açıq etirazı qəbul etməyən məsələlər olmamalıdır. Odur ki, din və dövlət həmişə ayrı olmalıdır. Bu baxımdan ölkəmizdə hələlik (!) ciddi problem yoxdur. Amma. iqtidar dünyavi müxalifəti və vətəndaş cəmiyyətini boğmağa davam edərsə, siyasətin "din"-ləşməsi gerçəkləşə bilər. Bunun da örnəkləri var tarixdə.
2. Ordunun hökumətdən ayrılması.
Ordunun təyinatı onun təşkilatını şərtləndirir. Ordu sərt intizam üzərində qurulan təşkilatdır. Orduda tabeçilik şübhələndirilə bilməz, əmrlər, açıq aşkar qanuna zidd deyillərsə, müzakirəsiz icra olunmalıdırlar. Nədən? Çünki, ordu təcavüzə mütəşəkkil müqavimət və ya qaçılmaz təcavüz təhlükəsinin qarşısını almaq məqsədilə təşkil olunmuş bütöv, sərrast və sərbəst tədbirlər sistemidir. Orduda göstərişlər müzakirə olunacaqsa, ordu iflic olacaq. Buna görə, ordunun hərbi təyinatlı işləri siyasətdən tamamilə kənarlaşdırılmalıdır. Ordu üzərində mülki nəzarət də bunun üçün lazımdır. Əks təqdirdə, ordu, onun hərbi rəhbərliyi, hansısa məqsədlə siyasi hakimiyyəti ələ keçirə bilər. Siyasətdən kənarlaşdırıla bilməyən ordu dövlət çevrilişi və ya pərdəarxası təsirlər vasitəsilə dövləti öz idarə üslubuna tabe etdirə bilir. Belə olan halda, müzakirələr kəsilir, ifadə azadlığı və başqa siyasi azadlıqlar boğulur, narazılar müxtəlif bəhanələrlə təqib olunur. Hərbi xuntaların sistemi bu səbəbdən də pozğunlaşır.
Dinlə olduğu kimi, ordu məsələsində, yəni onun siyasiləşməsi, hökuməti ələ keçirməsi məsələsində də hələki ciddi problemlər yoxdur ölkəmizdə. Amma, dindən fərqli olaraq, ordunun hökümətdən ayrılması tamamlanmayıb. Müdafiə Naziri bizdə hələ də mülki şəxs deyil, hərbiçidir. Hərbiçi kimi, Müdafiə Nazirimiz siyasi partiya üzvü ola bilməz, amma nazir kimi hökumətin üzvüdür. Hökumət isə siyasi təşkilatdır. Problemin bu cəhətinin açmasına beşinci təməl şərtin şərhi zamanı qayıdaram.
3. Hökumətin mülkiyyətdən ayrılması.
Hökumət, artıq deyildiyi kimi, siyasi təşkilatdır. Onun üzvlüyü siyasi loyallıq üzərində qurulur. Hökumətin formalaşmasında və çalışdırılmasında iştirak edənlər, onun nemətpaylamasında maraqlı olmamalıdırlar. Başqa sözlə, hökumətin tərkibi korporativ deyil, ideoloji meyarlara görə müəyyən edilməlidir. Hökumət siyasi təşkilat olduğundan, yarıtmaz menecerdir. Çünki, o, bazar iştirakçıları ilə rəqabət mühitində çalışmır. Hökumətin qanuni səlahiyyətləri var və həmin səlahiyyətlər ona müstəsna üstünlüklər verir. Hökumətin bazar münasibətlərinə təsir imkanları xeyli qədərdir və onların heç birisi bazarın başqa iştirakçılarında ola bilməz. Buna görə də hökumət bazara menecer gözü ilə baxa, rəqib yanaşmasını tədbiq edə bilmir. Bu isə o deməkdir ki, hökumət bazar münasibətlərində birbaşa iştirak etməli olarsa, keyfiyyətin artırılmasından daha çox, asan yollarla dövlət büdcəsinə köçürmələr haqqında düşünəcək (ən yaxşı halda). Daha asan yollar isə, tədricən, hökumətin öz səlahiyyətlərindən sui-istifadə edərək, eyni mal və ya xidmət istehsalçılarını bazardan sıxışdırılmasına aparmalı olacaq. Belə mühitdə dövlət satınalmalarında, dövlətin mülkiyyətində olan təsərrüfat müəssisələrinin idarəsində pozğunluğun inkişaf edəcəyi ehtimalı xeyli yüksəlir. Buraya renta yığıcılığından gələn müftə gəlirləri də əlavə etsək, vəziyyətin çox acınacaqlı olduğunu daha aydın görə bilərik.
Həm hakimiyyəti, həm də mülkiyyəti eyni zamanda və eyni dürüstlüklə idarə etmək olmur, çünki hakimiyyət və mülkiyyət münasibətlərinin mahiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə fərqlidir, aralarında xeyli ziddiyyətlər var. Hökumət də, aydındır ki, hakimiyyət məsələlərinə üstünlük verəsidir. Nəticədə, mülkiyyət məsələlərində pozğunluq halları çoxalacaq. Onlar da, öz növbəsində, hakimiyyət münasibətlərini pozacaq. Bu sarıdan ölkəmizdə böyük problemlər var. Bu problemlər sistem səciyyəvi problemlərdir. Onları sadəcə adamların dəyişdirilməsi ilə həll etmək qətiyyən mümkün deyil.
4. Məmurların siyasətdən ayrılması.
Dövlət qulluğu, təsisat olaraq, siyasətdən kənarlaşdırılmalıdır. Məmur siyasi göstərişlərə deyil, qanunlara tabe olmalıdır. Buna nail olmaq üçün siyasi vəzifələri inzibati vəzifələrdən ayırmaq vacibdir. İnzibati vəzifələr peşə və bacarıq tələb edir. Belə vəzifələri tutmaq üçün xüsusi yoxlamalar (imtahanlar) keçirilməlidir. İnzibati vəzifələri tutan şəxslər heç bir siyasi təşkilatın üzvü ola bilməzlər. Onlar ancaq öz istəyilə, başqa işə keçməklə, ağır xəstəliyi və ya ölümü ilə, pensiya yaşına çatması ilə, nəhayət, qanunu pozması ilə əlaqədar vəzifədən çıxarıla bilərlər. Göründüyü kimi, məmurların heç bir siyasi məsuliyyəti ola bilməz. Siyasi vəzifələri tutanların isə səlahiyyət müddəti çox qısadır, bəzi vəzifələri isə təkrarən və ya bir nəçə dəfədən artıq tutmaq olmaz. Siyasi vəzifəni tutanların peşəkar olması tələb olunmur, hətta peşəkar olmaması arzulanır. Siyasi vəzifələri ancaq siyasətçilər tuta bilər. Buna görə də onların siyasi təşkilatların dəstəyinə, ideoloji əsaslandırılmasına ehtiyacı var. Siyasi vəzifələr siyasi loyallıqdan asılıdırlar, ona görə də daim etimad qazanmaq məcburiyyətindədirlər. Etimadın itirilməsi vəzifədən kənarlaşdırılmağa əsas verir.
Hökumət üzvləri - siyasətçilərdir. Belə olmalıdır, hər halda. Odur ki, Prezident İlham Əliyevin müşavirələrin birində nazirlərə, siyasətlə məşğul olmaq istədikləri təqdirdə, istefa vermələrini tövsiyyə etməsi anlaşılmazdır. Nazir məmur deyil, siyasətçidir. Buna görə də, məsələn, Müdafiə Naziri mütləq mülki şəxs olmalıdır. Orduya hərbi rəhbərlik üçün isə Baş Qərargah var. Eləcə də, Daxili İşlər, Milli Təhlükəsizlik və s. nazirliklər mülki şəxslər, siyasətçilər tərəfindən idarə edilməlidirlər. Onların müavinləri, idarə rəisləri, şöbə müdirləri və başqa işçiləri isə, artıq, yalnız qanuna tabe olan peşəkarlar olmalıdırlar. Nazir, nazirliyin funksiyaları çərçivəsində olan məsələlər üzərində yalnız siyasi rəhbərliyi həyata keçirməli, işçilərin peşə səlahiyyətlərinə müdaxilə etməməlidir. Nə qədər ki, bizdə nazirlərə məmur kimi yanaşılacaq, məmurlar isə siyasi partiyaların (indiki halda - YAP-ın) üzvləri olacaqlar, sistem pozğun olmağa məhkumdur və, yenə də, heç bir adam dəyişikliyi onu bu halda düzəldə bilməyəcək. Bu sistemi kökündən dəyişmək lazımdır.
5. Qanunverici, icra və məhkəmə hakimiyyətlərinin ayrılması.
Bu məsələ, cəmiyyətimiz üçün çox vacib olmasına baxmayaraq, bəlkə də ən pis vəziyyətdədir. Konstitusiyamızda rəsmən hakimiyyətlər bölgüsü təsbit edilsə də, faktiki olaraq, hakimiyyətin təmərküzləşməsi baş vermişdir. İqtisadiyyatda olduğu kimi, siyasətdə də təmərküzləşmə ziyanlıdır, pozğunluğa səbəb olur. Çünki, mənafelərin ifadə fürsətləri kəskin azalır, mənafe qruplarının təmsilçiliyi isə əngəllənir. Nəticədə, təmərküzləşmiş hakimiyyətin çıxardığı qərarlar mənafelərin ödənilməsi deyil, hakimiyyətin möhkəmləndirilməsi məqsədini güdməyə başlayır. Yanılma riski əhəmiyyətlii dərəcədə artır, təşəbbüs təhlükəli olur. Əməkdaşlıq təşviq olunmur, məsuliyyət paylaşılmır. Sistemdə hər kəs "yuxarıdan göstərişi" gözləməyə başlayır. Gözləmə müəyyən mənada sistemi sığortalayır, amma qərarların qəbulunu yubadır, problemlərin həllini çətinləşdirir. Qərar qəbul ediləndən sonra isə məlum olur ki, onun müddəaları ünvanına çatmır. Həmin müddəalar ya köhnəlmiş olur, ya başqa qərarlarla ziddiyyət təşkil edir, ya onun icrası üçün altyapı yoxdur və s.
Təmərküzləşmiş hakimiyyətdə əlaqələndirmə çox zəif olur. Hakimiyyət məlumatla bölüşmək istəmir, cəmiyyətin məsləhətlərinə isə ehtiyacı qalmır. Bunu təmin etmək üçün bütün təmsilçilik təsisatları zəiflədilir. Həm rəsmən onlara daha az səlahiyyət verilir, həm də onlara keçirilən seçkilər saxtalaşdırılır. Təmsilçilərin təyinatlılar üzərində nəzarəti olmayan yerdə, icra qanuni məcradan çıxır. Nəticədə, hökumətin nə siyasi mənsubiyyəti olur, nə də kollektiv məsuliyyəti.
“Siyasi mənsubiyyət” deyildikdə hökumətin partiyalığı nəzərdə tutulur. Parlament seçkilərində qalib gəlmiş partiya, yetərli say üstünlüyünə malik olduğu halda, təkbaşına iqtidara gəlir və hökumətdəki yerləri öz üzvləri sırasından təyin edir. Seçkilərin nəticəsində heç bir partiyanın yetərli say üstünlüyü olmadığı hallarda isə bir neçə partiya müttəfiqlik sazişinə əsasən ortaq hökumət yaradırlar. Hökumətdəki yerlər müttəfiq partiyalar arasında bölüşdürülür.
Azərbaycan parlamentində say çoxluğu YAP-a məxsusdur. YAP özünü iqtidar partiyası adlandırır və, göründüyü qədərilə, siyasətçilərin, jurnalistlərin və şərhçilərin əksəriyyəti bununla razılaşır. Amma iqtidar olmaq sadəcə say üstünlüyü məsələsi deyil, axı. YAP-ın Milli Məclisdə yerlərin əksəriyyətinə sahib olmasından nə fayda? Milli Məclisdə ümumiyyətlə heç bir siyasi proses getmir. “Milli Məclisin Daxili Nizamnaməsi” adlanan qanuna görə 25 nəfərdən ibarət deputat qrupu fraksiya (bölüm) yarada bilər. Amma Milli Məclisdə bir dənə də bölüm yoxdur. Daxilində siyasi bölümlərin olmadığı bir qurumun qanunverici hakimiyyət olması mümkün deyil. Qanunlar mənafelərin tarazlığını ifadə etməlidirlər. Qanunları qəbul etməli olan qurumda müxtəlif mənafe qruplarının və siyasi qüvvələrin təsisatlanmış təmsilçiliyi yoxdursa, belə qurumun qəbul edəcəyi qanun və qərarların legitimliyi çox qüsürlu olasıdır.
Nazirlər Kabinetinin formalaşmasında nə Milli Məclisin rolu var, nə də YAP-ın. Konstitusiyaya görə Nazirlər Kabineti bütövlüklə Prezident tərəfindən formalaşdırılır. Yalnız Baş Nazirin təyinatında Milli Məclisin razılığı nəzərdə tutulur. Amma bu imkan da çox kövrəkdir, çünki Milli Məclis təklif olunmuş namizədləri üç dəfə rədd edərsə, Prezident Baş Naziri təkbaşına təyin edə bilər. Nazirlərin təyinatında isə Milli Məclis ümumiyyətlə iştirak etmir. Deməli YAP da bu prosesdə iştirak edə bilmir və onun parlamentdə say üstünlüyü tamamilə əhəmiyyətsizləşir. Belə olan halda, nazirlərin əksəriyyətinin YAP üzvü olması Nazirlər Kabinetinin siyasi mənsubiyyət meyarına uyğun gəlməsinə dəlalət etmir. YAP Nazirlər Kabinetinin nə formalaşmasına təsir edə bilir, nə də onun siyasətinə (fəaliyyətinə). Beləliklə, Nazirlər Kabinetinin siyasi mənsubiyyəti yoxdur.
Siyasi mənsubiyyət olmayan yerdə isə kollektiv məsuliyyət (hökumətin ikinci meyarı) də olası deyil. Hökumətin kollektiv məsuliyyəti onu formalaşdıran partiya tərəfindən nəzarət hesabına mümkündür. Siyasi partiyalar “hökumət” adlandırılan qurumun formalaşmasına və siyasətinə təsir edə bilməyəndə, həmin qurumda kollektiv məsuliyyət də olmayacaq. Kollektiv məsuliyyət o deməkdir ki, qurumun bütün üzvləri yalnız öz səhvlərinə görə deyil, həm də başqaların səhvlərinə görə cavab verməlidirlər. Səhv çox ciddi olarsa və ya çox kəskin ictimai etiraz doğurarsa, bütün hökumət istefaya getməli olur. Siyasi məsuliyyət, hüquqi məsuliyyətdən fərqli olaraq, şəxsi təqsirin olmasını tələb etmir. Azərbaycanda isə (indiki konstitusiya quruluşuna görə) hətta Baş Nazirin istefası belə Nazirlər Kabinetinin istefasına səbəb olmur.
Bunun isə çox acınacaqlı nəticəsi olur - Baş Nazirin kimliyi nazirlər üçün əhəmiyyətsizləşir. Baş Nazir tamamilə lazımsız bir fiqura çevrilir. O, nə nazirləri ciddi maraqlandırır, nə də cəmiyyəti. Təəcüblü deyil ki, Azərbaycanın Baş Naziri (vəzifəsinin, nominal olaraq, çox yüksək olmasına baxmayaraq) nə özü görünür, nə də adı çəkilir. Çox nadir istisna halları onun lazımsızlığını ancaq təsdiqləyir.
Bundan əlavə, nazirlərin tabeçiliyi də həddindən artıq mürəkkəbdir. Formal olaraq, nazirlərin tabeçiliyi beş pilləlidir. Nazirin rəsmən tabe sayıldığı pillələr bunlardır (yuxarıdan aşağıya):
1. Prezident
2. Prezident Administrasiyasının rəhbəri
3. Baş Nazir
4. Baş Nazirin birinci müavini
5. Baş Nazirin müavini
Bəzən, hətta Prezident Administrasiyasının şöbə müdirləri də nazirlərə göstərişlər verə bilirlər. Belə şəraitdə heç bir kollektiv məsuliyyət mümkün ola bilməz. Tam əksinə, nazirlərin arasında əməkdaşlıq çətinləşir, çünki onların ünsiyyət kanalları çox qüsürludur. Təşəbbüs ziyanlıdır, həvəs problemi həlledilməz haldadır. Belə bir sistemdə nazirlər arasında etimadsızlıq qaçılmaz olur. Nazirlərin şəxsi keyfiyyətləri müsbət rol oynaya bilmir, çünki sistemin özü böhranları həndəsi silsilə ilə artırır. Nazir beş adama tabe olmamalıdır.
Çox qatma-qarışıq sistemdir. Bir tərəfdən, Konstitusiyanın 115-ci maddəsinə görə Nazirlər Kabinetinə daxildirlər:
- Baş Nazir
- Baş Nazirin 1-ci müavinləri
- Baş Nazirin müavinləri
- Nazirlər
- Digər mərkəzi icra orqanlarının rəhbərləri (məs. dövlət komitələri)
Başqa bir tərəfədn isə, Konstitusiyanın 119-cu maddəsinə görə Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri belədir:
- büdcə siyasəti
- maliyyə-kredit və pul siyasəti
- iqtisadi proqramlar
- sosial təminat
- nazirlərlikərin üzərində rəhbərlik
- Prezidentin tapşırıqları
Buradan aydın olur ki, təhlükəsizlik, müdafiə, hüquq-mühafizə və xarici siyasət kimi sahələr Nazirlər Kabinetinə aid edilməmişlər. Belə çıxır ki, Milli Təhlükəsizlik, Müdafiə, Daxili İşlər, Fövqəladə Hallar və Xarici İşlər nazirləri Konstitusiyanın 115-ci maddəsinə görə Nazirlər Kabinetinin tərkibinə daxildirlər, amma 119-cu maddəyə görə Nazirlər Kabinetinə tabe deyillər. Yəni, birbaşa Prezidentə tabedirlər.
Bu çox yarıtmaz bir sistemdir və nazirlər arasında dürüst ünsiyyəti mümkünsüz edir. Bəzi nazirlərin birbaşa Prezidentə çıxışı olduğu halda, digərləri dolayı ünsiyyətlə kifayətlənməli olurlar.
Baş Nazir, Konstitusiyanın 117-ci maddəsinə görə "bir qayda olaraq Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir". Amma Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Prezident müəyyən edir (maddə 114, 4-cü hissə). Beləliklə, Nazirlər Kabinetinin iş qaydası qanunla deyil, Prezident tərəfindən müəyyənləşdirilir. Bu isə düzgün deyil, çünki Konstitusiyanın təsis etdiyi orqanın fəaliyyəti qanunla nizamlanmalıdır.
Baş Nazirlərin 1-ci və adi müavinləri nazirlərin və komitə rəhbərlərinin fəaliyyətini əlaqələndirirlər. Ona görə də nazirlər Baş Nazirin müavinlərin tapşırıqlarını icra etməlidirlər. Baş Nazirin müavinlərin arasında səlahiyyət bölgüsü sahəvi meyara görə aparılır (məs. elm, mədəniyyət və təhsil - bu bir sahədir və onu əlaqələndirən Baş Nazirin müavini var; enerji sahəsini başqa bir müavin əlaqələndiri, və s.)
Göründüyü kimi, Nazirlər Kabineti çox səmərəsiz və prezident respublikası formatında lazımsız bir qurumdur. Odur ki, sistem pozğunluqlarına qarşı pərakəndə mübarizədənsə, sistemin özünü kökündən dəyişmək lazımdır. Əks təqdirdə sistem böhranları dərinləşərək, həllolunmaz hala gələ bilər. Başlıcası isə, siyasi azadlıqların genişləndirilməsi vacibdir.
Posts
No comments:
Post a Comment